Autor: Agata Orzeł- Żukowska
Słowo system pochodzi od greckiego systema i oznacza złożoną rzecz. Definicja systemu mówi, że jest to uporządkowana kompozycja elementów, która tworzy wspólną całość. Zdanie pochodzące od Arystotelesa „… całość nie jest tym samym, co suma jej części…” jest zdaniem, które stanowi podstawę myślenia systemowego.
Rodzina ludzka jest jednym z systemów zanurzonym w większych, takich na przykład jak naród, lokalna społeczność, grupa towarzyska. Każdy z członków rodziny z kolei styka się z innymi systemami (w szkole, pracy, wśród przyjaciół).
W terapii rodzin zastosowanie terminu „system” jest identyczne jak w cybernetyce. Zasadniczymi elementami cybernetycznego systemu są tzw. Pętle sprzężenia zwrotnego, które stanowią elementarny model cyrkularności zwanej przyczynowością „kolistą”, w podejściu systemowym do rodziny przyczynowość kolista zastępuje dotychczas stosowane myśleniu przyczynowo-skutkowe. Wszystko jest ze sobą powiązane i nawzajem na siebie wpływa. Na tym polega innowacyjność a jednocześnie wysoka skuteczność takiego podejścia.
Systemowa terapia rodzin wykorzystywana jest w klinikach psychiatrycznych przy leczeniu psychoz, ambulatoryjnie przy wszelkiego rodzaju zaburzeń emocjonalnych u dzieci i młodzieży(fobie, moczenie nocne o podłożu psychogennym, koszmary nocne, zaburzenia jedzenia, uzależnienia od internetu lub innych używek) oraz przy kłopotach wychowawczych. Zwykle „najsłabszym” ogniwem w rodzinie jest dziecko i jeżeli u niego wystąpią niepokojące symptomy, to można się spodziewać, że relacje między rodzicami nie przebiegają prawidłowo. Podejmuje się wtedy pracę z parą małżeńską, ażeby odbudować zdrowe funkcjonowanie rodziców. Czasem okazuje się, że małżeństwo praktycznie juz nie istnieje i wtedy negocjowane i omawiane są warunki ewentualnego rozwodu.
ADHD czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest w chwili obecnej uważane za schorzenie związane z zaburzeniami biochemicznymi w mózgu, w dużym stopniu związane z dziedzicznością, trudno więc uważać, że sam system rodzinny powoduje powstawanie ADHD. Niewątpliwie jednak praca z całą rodziną lub z parą małżeńską jest korzystna i wskazana, jeżeli rodzina nie radzi sobie z trudnościami życia codziennego i dochodzi w niej do eskalacji napięcia, konfliktów na linii mąż-żona, dzieci-rodzice, czy do bardzo ostrych konfliktów między rodzeństwem (pomniejsze konflikty między rodzeństwem są uważane w psychologii za normę).
Rodzina szczególnie potrzebuje pomocy, jeżeli jedno, albo obydwoje rodzice cierpieli na ADHD, gdyż z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że pewne cechy zaburzenia obserwują u siebie również i w życiu dorosłym. ADHD u dorosłych mogą towarzyszyć inne symptomy lub schorzenia, które dodatkowo niekorzystnie wpływają na życie rodzinne (depresja, nerwica, osobowość bordeline, choroba afektywna dwubiegunowa).
Codzienne funkcjonowanie z osobą dorosłą z ADHD może być bardzo trudne i wymagać od drugiej połówki wiele sił i zrozumienia. Terapia rodziny czasem jest wskazana, jeżeli dochodzi w niej do przemocy, jedno z małżonków popada w uzależnienie lub pochodzi z rodziny alkoholiczej. Bardzo często łączy się terapię indywidualną z terapią rodzinną, wtedy efekt terapeutyczny jest najlepszy. Niestety, jest to droga forma terapii (zwykle z rodziną pracuje dwóch terapeutów) i praktycznie mało dostępna w warunkach polskich.
Jeżeli rodzina jest systemem elastycznym, potrafiącym się dostosowywać do kolejnych niespodzianek i trudnych chwil to nie wymaga pomocy. Każdą rodzinę spotykają kryzysy takie jak śmierć osoby znaczącej, utrata pracy, przeprowadzka, choroby somatyczne. Jednak gdy w rodzinie pojawia się dziecko z ADHD, zwłaszcza o nasilonym przebiegu, rodzina może nie mieć dość siły, żeby sprostać wymaganiom i może potrzebować pomocy z zewnątrz. ADHD jest schorzeniem przewlekłym, frustrującym i rodzinę i dziecko. Najczęściej „widocznym” bardzo wyraźnie w otoczeniu dziecka, w szkole, na podwórku. I jednym z bardzo ważnych elementów w postępowaniu z tym zaburzeniem jest jednolitość postępowania i wspólny front wychowawczy.
Klasyczna terapia rodzinna ma więc mniejsze zastosowanie przy ADHD, wykorzystuje się najczęściej techniki wspierające cały system, poprawiające komunikację między poszczególnym członkami, wzmacniające rodziców w ich roli.